پونه کوهی

گیاه دارویی پونه کوهی با نام علمی Origanum Vulgare L و از خانواده labiatae گیاهی چند ساله دارای ساقه ای چهار گوش و برگ های کُرکی قرینه در دو طرف ساقه میباشد. این گیاه  به طول ۳۰ تا ۶۰ سانتی متر با برگ های سبز ساقه دار ۱ تا ۴٫۵ سانتی متری است. گل های آن به رنگ بنفش است و دارای غده های ترمینال متراکم و گرد که دارای براکت های بنفش است.

گل ها دارای پنج عیار دندانه ای هستند. شکل برگ ها بیضی شکل و به رنگ سبز و بنفش میباشد. این گیاه که بومی جنوب غربی اوراسیا و منطقه مدیترانه میباشد، به مدت هزاران سال بخشی از درمان از طریق طب جایگزین یا آشپزی بوده است.

قدمت استفاده از پونه کوهی جهت مصارف گوناگون از جمله مصارف درمانی به دوران یونان باستان بر میگردد؛ به طوریکه در نسخ قدیمی علمی به جا مانده ذکر شده است بقراط از این گیاه به عنوان یک داروی ضد عفونت استفاده میکرده است.

پونه کوهی در یونان باستان

پونه کوهی ارتباط نزدیکی با آویشن، نعناع، مریم گلی، ریحان و اسطوخودوس دارد. این گیاه معطر و تا حدودی تلخ از خانواده نعناعیان است. پونه کوهی معمولاً در محیط گرم و خشک کشت میشود. پونه کوهی دارای یک روغن ضروری است که دارای خصوصیات سسکوترپن ها و موثرترین ها است که عامل خواص معطر آن است.

پونه کوهی توسط رومیان باستان و یونانیان مورد استفاده قرار میگرفت. در یونان از این گیاه به عنوان نشانه شادی استفاده میشود. این گیاه در ابتدا در مزارع کوه المپوس توسعه یافته و هم اکنون بطور گسترده در آسیای میانه، مدیترانه و آسیای جنوبی پرورش مییابد. ترکیه به عنوان بزرگترین صادر کنندگان پونه کوهی در نظر گرفته میشود و روغن های ضروری اورگانو با کیفیت بالا تولید میکند.

پونه کوهی به عنوان ادویه

این گیاه از گیاهانی است که مانند ادویه در غذا های هندی استفاده میشود. پونه کوهی فواید درمانی زیادی را ارائه میدهد. از این ماده داخلی برای معالجه مشکلات دستگاه تنفسی مانند آسم، سرفه، کروپ، آلرژی، برونشیت، نفخ، سوزش سر دل و انگل استفاده میشود.

همچنین برای سردرد، عفونت ادراری، خونریزی بعد از کشیدن دندان، دیابت، کلسترول بالا و شرایط قلبی مفید است. روغن استخراج شده از پونه کوهی برای شرایط پوستی مانند آکنه، زخم ها، شوره سر، زگیل ها، پسوریازیس، روزاسه و همچنین برای دندان درد، بیماری لثه، نیش عنکبوت یا حشرات، واریس و عضله یا درد مفصل استفاده میشود.

پونه کوهی برای اختلالات دستگاه تنفسی مانند سرفه، آسم، کروپ و برونشیت استفاده میشود. همچنین از این بیماری برای اختلالات گوارشی (GI) مانند سوزش سر دل و نفخ استفاده میشود. موارد دیگر استفاده درمانی این گیاه شامل درمان گرفتگی قاعدگی، آرتریت روماتوئید، اختلالات دستگاه ادراری از جمله عفونت ادراری (UTI)، سردرد و ناراحتی های قلب است.

روغن گیاه پونه

روغن گیاه دارویی پونه کوهی از طریق دهان برای انگل های روده، آلرژی، درد سینوسی، ورم مفاصل، سرماخوردگی و آنفلوآنزا، آنفلوآنزای خوکی، سردردها و خستگی از بدن گرفته میشود. برای پوست از نظر شرایط پوستی از جمله آکنه، پای ورزشکار، پوست روغنی، شوره سر، زخم های کانکر، زگیل، کرم حلقه، روزاسه، پسوریازیس و همچنین برای نیش حشرات و عنکبوت، بیماری لثه، دندان درد، درد عضلات و واریس استفاده میشود.

روغن اورگانو نیز به عنوان موضعی به عنوان ماده دافع کننده حشرات مورد استفاده قرار میگیرد.

در غذاها و نوشیدنی ها، پونه کوهی به عنوان ادویه آشپزی و نگهدارنده مواد غذایی استفاده میشود.

این گیاه منبع عالی ویتامین A ،E ،C و K و فیبر است .علاوه بر این حاوی پتاسیم، منگنز و مس نیز میباشد. این گیاه حاوی مقدار زیادی آنتی اکسیدان است که به خنثی کردن رادیکال های آزاد کمک میکند. دارای لوتئین، کریپتوکسانتین و زاکزانتین به عنوان کاروتنوئیدها است.

از نظر دارویی برای درمان سرماخوردگی، آنفلوآنزا، سوء هاضمه و تنظیم چرخه قاعدگی مؤثر است. به عنوان یک گیاه دارویی، از آن به عنوان کمک کننده برای عضلات درد و اگزما استفاده میشود.

برگ ها و گل ها محرک خفیفی هستند که جریان صفرا از مثانه به روده را تقویت و همچنین به هضم آسان تر غذا نیز کمک میکنند.

فواید درمانی

 تقویت سیستم ایمنی بدن

افزودن گیاه دارویی پونه کوهی به رژیم غذایی، ایمنی بدن را تقویت کرده و بدن را از قاتلان مضر و ساکت مصون میکند. پونه کوهی سرشار از موادی با خاصیت آنتی اکسیدان قوی است. علاوه بر انواع ویتامین ‌های موجود در این گیاه، دو ماده رزمارینیک اسید و تیمول از مهمترین مواد با خاصیت آنتی اکسیدانی هستند که به شدت با کاهش استرس اکسیداتیو در بدن ارتباط داشته و سلول‌ های مختلف بدن را از آسیب‌ های ناشی از رادیکال های آزاد محافظت میکنند و در نتیجه در افزایش قدرت سیستم ایمنی بدن و مقابله با بیماری‌ها و پیشگیری از سرطان موثرند.

همچنین ترکیبات موجود در پونه کوهی، یک عامل تحریک کننده است که میتواند تولید سلول ‌های سفید خون را افزایش داده، سرعت سوخت و ساز بدن را بالا ببرد و بهبودی از بیماری را سرعت ببخشد.

مبارزه با باکتری ها

گیاه دارویی پونه کوهی  به دلیل دارا بودن کارواکرول و تیمول خاصیت ضد باکتریایی دارد. اینها ترکیبات آلی ضروری هستند که بدن را از باکتری های مختلفی که بر روی پوست، روده و سایر نقاط بدن تأثیر میگذارد، محافظت میکنند. این ماده محرک است. که باعث تولید گلبول های سفید شده  و همچنین متابولیسم را تسریع میکند و باعث بهبودی در بیماری های شایع میشود. مواد شیمیایی فعال موجود در پونه کوهی رشد باکتری هایی چون سودوموناس آیروژنز و استافیلوکوکوس اورئوس را متوقف میکند.

حتی مطالعات متعدد نشان میدهد که پونه کوهی به نسبت دارو های تجویز شده در برابر باکتری ژیاردیا بسیار مؤثرتر عمل میکند. همچنین شایع ترین عفونت های قارچی معمولاً توسط قارچی به نام کاندیدا آلبیکنس ایجاد میشود. این عفونت ها معمولاً با علائمی از جمله خستگی، درد مفاصل، نفخ و افزایش وزن همراه هستند. پژوهش ها نشان میدهند که کارواکرول موجود در پونه کوهی خطر ابتلا به بیماری های قارچی ناشی از کاندیدا آلبیکنس را کاهش میدهد. به نظر میرسد کارواکرول با افزایش نفوذپذیری غشاء سلولی میکروارگانیسم های مضر، سبب بر هم خوردن تعادل یونی دو طرف غشاء و در نهایت منجر به تخریب غشای سلولی میکروارگانیسم میشود.

کمک به هضم غذا

ترکیبات پلی فنولی موجود در پونه کوهی مانند کارواکرول که جزء ترکیبات فعال زیستی به شمار میروند در تعادل میکروفلور های دستگاه گوارش به خصوص روده، بوسیله جلوگیری از رشد باکتری های بیماری زا و در نتیجه افزایش تکثیر باکتری های مفید نقش داشته و از این طریق در تنظیم و تعادل هضم و جذب مواد غذایی و بهبود عملکرد دستگاه گوارش نقش مهمی را ایفا میکنند.

پونه کوهی سرشار از فیبر است، بنابراین با وجود اندازه کوچکی که دارد، میتواند تأثیر زیادی روی دستگاه گوارش داشته باشد. فیبر، عنصری اساسی برای یک سیستم گوارشی سالم است. چرا که میتواند مقدار مدفوع را افزایش دهد و حرکات لوله گوارش را تحریک کند، که به این ترتیب حرکت غذا در دستگاه گوارش و دفع به صورت مؤثرتری صورت میگیرد. پونه کوهی تأثیر خوبی در سلامت دستگاه گوارش دارد.

فیبر به عنوان یک عنصر حیاتی برای دستگاه گوارش سالم، باعث ایجاد بخش عمده ای از مدفوع و تقویت حرکت پریستالتیک میشود که غذا را از طریق دستگاه گوارش حرکت میکند و به طور موثری آن را دفع میکند. فیبر برای حفظ سلامت روده ضروری است و باعث جذب مواد مغذی میشود. فیبر همچنین به حفظ سلامت روده کمک میکند و جذب مواد غذایی را افزایش میدهد، به طوریکه فایده بیشتری از غذایی که مصرف میشود به بدن میرساند. گیاه پونه کوهی نقش خود در حوزه فعالیت انقباضی را عمدتاً از طریق اختلال در بسیج کلسیم و تا حدی توسط فعال شدن کانال های پتاسیم انجام میدهد. در نتیجه عصاره برگ این گیاه اثرات شل کنندگی بر روی عضلات صاف روده دارد، به همین دلیل از قدیم از این گیاه برای درمان اختلالات دستگاه گوارش مانند اسهال، گرفتگی و درد های شکمی استفاده میکردند.

سلامت قلب

پونه کوهی دارای اسید های چرب امگا۳ است که کلسترول سالم برای بهبود سلامت قلب مفید است. علاوه بر این، اسید های چرب امگا۳ تعادل در میزان کلسترول و کاهش التهاب در سیستم قلبی عروقی و همچنین از احتمال حمله قلبی، آترواسکلروز و سکته مغزی جلوگیری میکنند.

سم زدایی بدن

پونه کوهی سرشار از مواد مغذی است که دارای مقدار زیادی کلسیم، منگنز، ویتامین K، آهن، فیبر و ترکیبات مختلف آلی است که به سم زدایی بدن کمک میکند. تحقیقات نشان میدهد که پونه کوهی به عملکرد کبد کمک میکند و همچنین روند از بین بردن سموم را تسریع میکند.

تقویت استخوان

ما باید اطمینان حاصل کنیم که ویتامین ها و مواد معدنی کافی برای سلامتی استخوان به دست می آوریم. آهن، کلسیم و منگنز برای حفظ سلامت استخوان ها ضروری هستند. پونه کوهی دارای مقادیر کافی مواد مغذی است که به جلوگیری از پوکی استخوان در زندگی کمک میکند. یکی از شگفت ‌انگیزترین خواص پونه کوهی، تاثیر این سبزی در پیشگیری از پوکی استخوان است.

ترکیبات فعال با خاصیت ضدالتهابی که با نام بتاکاریوفیلین در پونه کوهی شناسایی شده‌اند، فرد را در برابر پوکی استخوان و گرفتگی عروق محافظت میکنند. همچنین گباه دارویی پونه کوهی منبع خوبی از ویتامین K، ویتامین E، منیزیم، منگنز، آهن، کلسیم و اسید‌ های چرب امگا ۳ و امگا ۶ است. ویتامین K باعث ارتقای رشد استخوانی میشود و چگالی استخوان را حفظ میکند. در طب سنتی برای درمان درد مفاصل، رفع کوفتگی و تقویت ماهیچه‌ها، مصرف پونه کوهی آب پز توصیه میشود.

افزایش سطح انرژی

ویتامین B به تقویت عملکردی کمک میکند که بدن به انرژی و جوانسازی میدهد. وجود آهن گردش خون را افزایش میدهد و باعث افزایش سطح هموگلوبین میشود. این گیاه با تقویت انرژی و قدرت به اکسیژن رسانی کامل سلول ها و ماهیچه های بدن کمک میکند.

دارای خواص  آنتی اکسیدانی

دو مورد از مهم ترین ترکیبات موجود در پونه کوهی عبارتند از رزمارینیک اسید و تیمول، که هر دو آنتی اکسیدان هایی بسیار قدرتمند میباشند که به شدت با کاهش استرس اکسیداتیو در بدن ارتباط داشته و میتوانند سلول های مختلف بدن را از آسیب های ناشی از رادیکال های آزاد محافظت کنند.

تیمول یک ماده شیمیایی است که بوی قوی و بی نظیری را فراهم میکند و یک ماده مغذی است که به عنوان یک ماده قدرتمند آنتی اکسیدان عمل میکند.

همچنین این گیاه حاوی یکی دیگر از اسیدهای رزماریینی فیتون غذایی است. با توجه به این دو ماده مغذی، مطالعات آزمایشگاهی نشان میدهد که پونه کوهی ظرفیت آنتی اکسیدانی قوی تری به نسبت آنتی اکسیدان های صنعتی که به فرآورده های صنایع غذایی اضافه میشود، دارد.

ظرفیت آنتی اکسیدانی پونه کوهی در یک مقدار برابر بسیار بیشتر از مواد غذایی مصرفی روزانه نظیر پرتقال و سیب میباشد.

افزایش روند بهبودی پس از بیماری

بدن پس از بیماری در وضعیت ضعیف قرار دارد و تقویت قوای بدن ضروری است. افزودن پونه کوهی به رژیم غذایی فعالیت بهینه سیستم ایمنی بدن را تضمین میکند. پونه کوهی این روند بهبودی را تسریع میکند. از برگ های این گیاه به شکل چای استفاده میشود.

جذب مواد مغذی از طریق روده ها

سیستم گوارشی ناسالم در جذب بهینه مواد مغذی که از غذاهای مصرف شده استخراج میشود، تاثیر دارد. رژیم غذایی سرشار از فیبر موجود در این گیاه باعث تحریک حرکت در داخل سیستم روده میشود تا از جذب بهینه مواد مغذی اطمینان حاصل شود.

تعادل سطح کلسترول

گیاه دارویی پونه کوهی حاوی میزان کلسترول صفر است. به همین دلیل این یک رژیم غذایی سالم برای مبتلایان به کلسترول است. پونه کوهی دارای اسیدهای چرب امگا ۳ است که به متعادل کردن کلسترول کمک میکند. برای بیمارانی که مشکلات کلسترول دارند توصیه میشود.

تحقیقات بالینی نشان میدهد که مصرف پونه کوهی بعد از هر وعده غذایی به مدت ۳ ماه میتواند باعث کاهش کلسترول لیپو پروتئین با چگالی کم (LDL یا “بد”) و افزایش لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL یا “خوب”) در افراد مبتلا به کلسترول بالا شود. با این حال، کلسترول کل و تری گلیسیرید تحت تأثیر قرار نمیگیرد.

درمان آسم

آسم بیماری اختلال دستگاه تنفسی است که درمان آن دشوار است و باید از کنار گذاشتن مواردی که باعث ایجاد واکنش آلرژیک میشوند، جلوگیری کرد. پونه کوهی حاوی خواص ضد آلرژی است که به درمان بهینه این بیماری کمک میکند.

دافع انگل های روده

مصرف روغن پونه کوهی به مدت ۶ هفته میتواند انگل های Blastocystis hominis ،Entamoeba hartmanni و Endolimax nana را از بین ببرد.

اختلالات خونریزی (هموفیلی)

تحقیقات اولیه حاکی از آن است که گیاه پونه کوهی ممکن است از خونریزی بعد از اقدامات دندانپزشکی در افراد مبتلا به هموفیلی جلوگیری کند.

ضد سرطان

همانطور که قبلا اشاره کردیم گیاه پونه کوهی از گیاهان آنتی اکسیدانی بسیار قوی است که به کشتن سلول های سرطانی کمک کرده و براساس مطالعات آزمایشگاهی انجام شده برای مهار پیشرفت سرطان روده و سرطان سینه مفید است.

خواص پونه کوهی برای پوست

این گیاه دارای خواص ضد قارچی، ضد عفونی کننده و آنتی اکسیدانی است که همگی برای حفظ سلامت پوست مفید بوده و به همین دلیل از این گیاه به صورت گسترده در محصولات مراقبت از پوست از کرم های پا گرفته تا تونر پوست و شوینده های پوست صورت استفاده میشود.

خواص درمانی در پزشکی گذشته

در گذشته، از آن برای رفع ناراحتی ‌های گزش مار و عقرب و در مداوای بیماری هائی نظیر سردرد، استفراغ، دل ‌پیچه، احساس چنگ زدگی در معده، بی ‌اختیاری دفع ادرار، سنگ کلیه، اختلالات قاعدگی و بسیاری مواد دیگر استفاده میشده است. پونه در طب سنتی به عنوان قاعده ‌آور و سقط‌ کنندۀ جنین استفاده شده است.

نحوه مصرف:

گیاه دارویی پونه کوهی به تنهایی یا مخلوط با سایر گیاهان به صورت دمنوش با ترکیب ۱۰ گرم در ۲۰۰ میلی لیتر آب جوش که به مدت ۲۰ دقیقه در حرارت ملایم دم کرده و ۳ مرحله در روز استفاده نمایید.

عوارض جانبی و ایمنی:

برگ گیاه پونه کوهی که به مقدار موجود در مواد غذایی مورد استفاده قرار میگیرد بی خطر است. عوارض خفیف آن شامل ناراحتی معده است.

بارداری و شیردهی: ممکن است باعث سقط جنین شود.

اختلالات خونریزی: پونه کوهی ممکن است خطر خونریزی در افراد دارای اختلال خونریزی را افزایش دهد. افرادی که از پونه کوهی استفاده میکنند باید ۲ هفته قبل از عمل مصرف این گیاه را متوقف کنند.

آلرژی: گیاه پونه کوهی میتواند در افرادی که به گیاهان خانواده Lamiaceae حساس هستند، از جمله ریحان، هیسوپ، اسطوخودوس، مرزنجوش، نعناع و مریم گلی باعث بروز واکنش آلرژیک شود.

دیابت: پونه کوهی ممکن است قند خون را کاهش دهد.